Sesja 5. Feminizm i Foucault
Dodane przez EwaCh dnia May 20 2009 08:01:23
Gdyby Foucault była kobietą..... Ćwiczenie: Podmiot i wladza: czytanie i 'przepisanie' tekstu z perspektywy feministycznego podmiotu.
Pojęcie władzy zniknęło z politycznego dyskursu, w tym także z dyskursu feministycznego, albo zostało strywializowane do władzy ‘na górze’, czy do prawniczego (jurydycznego) modelu wladzy, wywodzącego się z teologii, z ojcowskiego Nie. W takim ujęciu władza jest rzeczą, którą jedni mogą posiadać, a inni, inne jej nie mają. Michel Foucault kwestionuje ograniczenie rozumienia władzy do hipotezy represji, natomiast oferuje ‘skrzynkę z narzędziami’ za pomocą której możemy podjąć próbę rozpoznania czym jest władza.
Tu kilka podstawowych punktów na temat foucaultowskiego podejścia do władzy jako dominacji:
1. Władza jest czymś innnym od siły. Władza tkwi głęboko w sieci społecznych relacji, w tym relacji do siebie, ‘określa pole możliwych działań (str. 187). (Inaczej: wladza upostaciawia się w relacjach); w efekcie gry relacji wladzy i stosunków sił powstaje uogólniona, historycznie specyficzna struktura dominacji.
2. Kluczowe pojęcia foucaultowskiego opisu władzy: ujarzmianie, pochwycenie, normalizacja. Kluczowe pytanie to jak funkcjonuje władza, a nie czym jest (bo wtedy założenia przesądzają o odpowiedzi) .
3. Władza ma związek z produkcją prawdy, jest organizowana dyskursywnie. Dla Foucaulta dyskurs to nie tylko zbior wypowiedzi, ale praktyka.
4. Władza jest produktywna, zagarnia, wytwarza, pochwyca, ujarzmia podmiot przez praktyki upodmiotowienia, przez kształtowanie relacji siebie do siebie (jak działamy na siebie). W innych tekstach Foucault pisze o wladzy jako technologii.
5. Stosunków władzy nie można analizować w oderwaniu od stosunków ekonomicznych, i od stosunków znaczenia (komunikacja, wytwarzanie sensu). Żadne z nich nie mają priorytetu, trudno jedne od drugich oddzielić. Aktywność produkcyjna, wytwarzanie sensu i stosunki panowania (władza) wzajemnie się dopasowują, przy czym władza jest tym co pełni tu rolę koordynacji, ujawnia się w strategicznym stosunku sił w konkretnym społeczeństwie w danym histrorycznym momencie.
6. Władza państwa indywidualizuje i totalizuje. Foucault interpretuje zarządzanie ludzmi jako populacjami i jako jednostkami przez państwo za pomocą wywodzącego się z teologii chrześcijańskiej modelu pasterz-stado (władza pasterska), który nakłada się na model geckiego antyku, miasto-obywatel. Jeden dyscyplinuje, wymaga posłuszeństwa, drugi uwalnia i wymaga ofiarności. Z ich nałożenia wynika nadrzędna taktyka indywidualizacji.
7. Władza i opór. Stosunki władzy nie mogą istnieć bez punktów niesubordynacji. Między stosunkami władzy a strategiami oporu istnieje stała więź i obustronne przyciąganie, jedne nieustannie przechodzą w drugie (str 191). Dla Foucaulta uprawianie krytyki jest formą oporu. Opór wiąże się z projektem odzyskiwania siebie.
Nie ma feminizmu bez analizy władzy, bez namyslu na przyczynami, no właśnie czego? Dyskryminacji? Stereotypów? – Czy raczej ucisku i ujarzmiania kobiet? Pominę tu problemy z prostymi okrężnymi ‘teoriami’ stereotypu czy dyskryminacji, ktore zręcznie narzucają interpretację problemu i zarazem jego rozwiązanie. To nie stereotyp nas uciska. Nasuwa się tu od razu pytanie, jak analizować przyczyny ucisku, aby nie powielać praktyk dominacji, aby nie dawać odpowiedzi zaprogramowanych przez sposob postawienia problemu. Foucaultowska skrzynka z narzędziami daje nam do tego narzędzia, ktore musimy przerobić na nasze potrzeby. Z drugiej strony warto także pamiętać, ze Foucault konstruował swoje narzedzia ponad ćwierć wieku temu. Od tamtej pory ujarzmianie ludzkich jednostek uległo usieciowieniu, intensyfikacji przybrało nowe postaci, które nawarstwiły się na ‘stare’ struktury władzy. Państwo, ten zimny potwór jak Foucault powtarza za Nietsche’m, uległo urynkowieniu, a globalną strategią władzy, jej polityczną racjonalnością jest marketyzacja (powszechne urynkowienie).
Zabawmy się więc w Michelę Foucault, podstawmy Michalinę zamiast Michała, i zadajmy takie pytania:
(1) Z jakimi rozdzielczymi praktykami mamy dzisiaj do czynienia? Czy są to proste podziały na kobiety/mężczyn, dzieci/rodzicow, do których odwołuje się Foucault? Feministyczna krytyka oferuje narzędzia, które podważają i komplikują logikę binarnego podziału. (Patrz teksty, które w tym roku czytałyśmy: Acker, Alcoff, Grosz, Haraway....)
(2) Jak wspólcześnie wytwarzane są kobiece podmioty w kraju takim jak Polska, i jak kobiece podmioty oddziaływują na siebie? Jak, za pomocą czego generowane jest nasze posłuszeństwo i dostosowanie?
(3) Czym jest wolność kobiet w bieżącym publicznym dyskursie? Jak jest konstruowana?
(4) Jak manifestuje się dzisiaj przywilej wiedzy naukowej i jaką rolę odgrywa w relacjach między kobietami, rynkiem i panstwem?
(5) Foucault proponuje, aby władzę analizować tam gdzie ją widać porzez starcia między władzą a oporem. Gdzie dzisiaj jest opór? Czy opór to tylko parodia, jak chce Butler?
Lektury:
Michel Foucault, „Podmiot i władza”; (1982), w: "Lewą Nogą" nr 9, 1998, str. 174-192, (tłum. Jacek Zychowicz) Link
Agnieszka Zembrzuska, „Problem ślepoty rodzajowej u Michela Foucault”.Tekst wykładu dla Interdyscyplinarnego Koła Gender przy Instytucie Anglistyki Uniwersytetu Wrocławskiego. Rozszerzony tekst pod tym samym tytułem został opublikowany w książce "Gender. Wizerunki kobiet i mężczyn w kulturze" pod red. Elżbiety Durys i Elżbiety Ostrowskiej, Wyd. Rabid, Kraków 2005. Link
Jacek Kochanowski. Dyskretna władza interpretacji. Od 'pasterza' do eksperta. Fragmenty rozdz. 1 Tożsamość i seksualność jako efekty ujarzmienia - wokół koncepcji Michela Foucault, z książki FANTAZMAT ZRÓŻnicOWANY. Kraków: Universitas. 2004 Link
Elisabeth Dunn. Transformacje tożsamości w Alimie Gerber. Frugo i produkcja elastycznych ciał. Kultura Popularna , 4 (14). 2005. Link (rozdział z książki wydanej przez Krytykę Polityczną w 2008)
Ulrich Bröckling. Upłciowienie Przedsiębiorczego Ja. Programy upodmiotowienia i różnice płciowe w poradnikach sukcesu. Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego. 2009. Link
a także: Sandra Lee Bartky, „Foucault, kobiecość i unowocześnienie władzy patriarchalnej”, w: Gender. Perspektywa antropologiczna, red. R. E. Hryciuk, A. Kościańska, WUW, 2007. (Niestety, nie mogłyśmy dostać zgody na udostepnienie tekstu online).
Zapraszamy także na 4. sesję kursu Gender i polityka. Gender jako technologia władzy. We wwprowadzeniu do tej sesji krotkie omowienie Foucaulta analityki wladzy i ujarzmiania podmiotu przez upodmiatawianie, mobilizowanie i angażowanie jednostek do oddziałania na siebie, resubiektywizacje. Link