Sesja 3. Kobieta jako problem filozofii i podmiot feminizmu
Dodane przez EwaCh dnia April 25 2009 10:35:12
30 kwietnia
(prowadzenie: Kacha Szaniawska)
Sesja poświęcona jest koncepcji “kobiecości” i “podmiotu kobiecego”. Wspólnie zastanowimy się (pamiętając teksty i wątki dyskusji dwóch pierwszych sesji – zwłaszcza te dotyczące ciała i ucieleśnienia podmiotu poznania) nad możliwością i zasadnością tworzenia “podmiotu kobiecego”, jako podmiotu politycznego działania.
Odwołamy się do fragmentów klasycznego już tekstu filozofii feministycznej – Druga płeć S. de Beauvoir oraz tekstów będących komentarzem do zawartej w nim koncepcji “kobiety” jako procesu stawania się, efektu regulatywnych praktyk kultury, m.in. fragmentów Uwikłanych w płeć J. Butler. Na podstawie krótkiego fragmentu tekstu E. Spelman zwrócimy uwagę na ograniczenia uniwersalizmu (opartego na esencjalistycznych ujęciach kobiecości), niosącego ze sobą ryzyko wykluczenia grup kobiet, których doświadczenie nie mieści się w przyjętym paradygmacie. Zastanowimy się również nad użytecznością propozycji Butler (odejścia od trwałych, substancjalnych tożsamości) dla strategii działania politycznego tu i teraz.
Lektury:
1. S. de Beauvoir, Druga płeć, przeł. G. Mycielska, M. Leśniewska, Warszawa 2007, s. 50-57. (tom pierwszy, część pierwsza, rozdział pierwszy) Link
2. J. Butler, Uwikłani w płeć, przeł. K. Krasuska, s.63-67 Link
Judith Butler, Uwikłani w płeć. przeł. Karolina Krasuska, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2009. s.43-49, fragment dostępny w bibliotece Think Tanku Feministycznego (link do fragmentu znajduje się w sesji 4 kursu Gender i Polityka)
3. E. Spelman, “The One and the Many”, E. Spelman, Inessential Woman: Problems of Exclusion in Feminist Thought, London: The Women’s Press, 1988, pp. 138-139, 140, 158-159) Link
4. J. Acker. Przeobrażanie kategorii klasy, rasy i płci. Feministyczne przemyślenia
(M. M. Ferree, J. Lorber, B.B. Hess. Revisioning Gender. AltaMira Press, 2000) Link
Streszczenia fragmentów wybranych lektur i pytania do dyskusji:
Pułapki wykluczenia
J. Butler, Uwikłani w płeć. Feminizm i polityka tożsamości, przeł. K. Krasuska, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2007, s. 43-49, s. 61-67;
W wybranych na sesję III fragmentach J. Butler rozważa podstawy (filozoficzne i dyskursywne) konstruowania kategorii “kobiety”, “tożsamości”, “reprezentacji” i “podmiotu”, a także tego, jakie konsekwencje mają owe konstrukcje w sferze działania politycznego. Przywołuje debaty, jakie toczyły się wewnątrz ruchu feministycznego (w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej), m.in. dotyczące definiowania kategorii “kobiety” i wskazuje na zagrożenia płynące z konstruowania trwałych, substancjalnych tożsamości. Filozofka odwołuje się m.in. do teorii M. Foucault podmiotów wytwarzanych przez jurydyczne systemy władzy (s. 44) oraz D. Riley historycznej kontekstualności płci, aspektach rasowych, klasowych, etnicznych, seksualnych i regionalnych dyskursywnie ustanawianej tożsamości (s. 46). Filozofka przestrzega również przed stosowaniem zachodnich paradygmatów i teorii do opisu (i konstruowania) innych kultur (np. paradygmatu ucisku patriarchalnego) oraz przed ograniczeniami dyskursu reprezentacji (s. 47). Fragment drugi stanowi m.in. komentarz do koncepcji de Beauvoir i francuskiej psychoanalityczki L. Irigaray, autorka Bodies That Matter wskazuje także na niebezpieczeństwo “totalizujących strategii samego feminizmu” (s. 64), które zdają się nie zauważać istnienia kobiet “uznających kategorię “kobiet” za normatywną i wykluczającą, a także ślepą na przywileje klasowe i rasowe” (s. 65). Na koniec Butler poddaje namysłowi politykę “otwartych koalicji” (s.65-67), opartą na dialogu, która pozwalałaby na udział wszystkich kobiet (grup) w debacie publicznej, przy zachowaniu ich odrębnych tożsamości.
pytania do dyskusji:
1. Czy rzeczywiście na gruncie przywoływanych tu teorii możliwa jest polityka “potożsamościowa”?
2. Czy postulowana przez Butler “polityka otwartych koalicji” ma szansę urzeczywistnić się np. w działaniu polskich ruchów emencypacyjnych i wolnościowych?
Kobieta jako Inny
(mężczyzny? filozofii?)
S. de Beauvoir, Druga płeć, przeł. G. Mycielska, M. Leśniewska, Warszawa 2007, s. 29-57;
Wybrany przeze mnie fragment Drugiej płci (książki wydanej po raz pierwszy w 1949 roku) nosi znamienny tytuł Przeznaczenie S. De Beauvoir porusza w nim problem kobiecego ciała jako określonej sytuacji – sposobu ujmowania świata (s. 55), przejmuje tu kategorię wypracowaną na gruncie filozofii M. Heideggera i J. P. Sartre’a oraz koncepcje ciała (które nie jest rzeczą) M. Merleau Ponty’iego. „Ciało kobiety jest jednym z najistotniejszych elementów sytuacji, jaką zajmuje ona w świecie, (...) ale nie wystarcza, by ją zdefiniować; nie jest żywą rzeczywistością, ale rzeczywistością przyswojoną przez świadmomość, działającą w społeczności“ (s. 57). Filozofka podejmuje namysł nad fizjologią kobiecego ciała, której specyfika podporządkowuje kobietę (samicę) gatunkowi i społeczeństwu. Ciało kobiety nie należy do niej, jest czymś innym niż ona (s. 50) , „jej egzystencję pochłania potworna produkcja“ (s. 40) - reprodukowanie wspólnoty, jej praw i wartości. Autorka W sile wieku przytaczając koncepcje m.in. Arystotelesa i Hegla wskazuje na podrzędną pozycję kobiety – „elementu zamkniętego w granicach gatunku“ (s. 47), względem pozycji męskiej – „elementu podmiotowego“ (tamże.), mężczyzna jest zdolny do transcendencji (reprezentuje ruch przynoszący zmianę), kobieta nie może wyjść poza siebie, utrwalić się w autonomii, jest bierna, tkwi uwięziona w immanencji. Filozofka posługując się przykładami pochodzącymi ze świata zwierząt (opisy ciąży i fizjologii samic owadów, ptaków, ryb i kręgowców) opisuje przekleństwo kobiecej menstruacji, ciąży, połogu i klimakterium, powołuje się na przerażające dane o smiertelności i zachorowaniach kobiet (w tym kobiet wiejskich, które miały znacznie ograniczoną świadomość zasad higieny oraz dostęp do opieki medycznej) również na choroby psychiczne będące rezultatem zmian w gospodarce hormonalnej organizmu. Opisuje deformacje ciała kobiecego spowodowane ciążą oraz jego przedwczesne starzenie. W starzeniu się ciała kobiety de Beauvoir odnajduje rodzaj wątpliwej wolności, po przekwiatniu kobietę przestaje „toczyć gatunek“ (s. 51), zostaje zwolniona z obowiązków samicy, staje się „trzecią płcią“ (s. 52), nie będąc mężczyzną, ani kobietą (kobieta jest w tym ujęciu zredukowana do roli potencjalnej matki) przestaje być użyteczna dla społeczeństwa, niejako odzyskuje dostęp do własnego ciała. Jednocześnie de Beauvoir występuje przeciwko definiowaniu kobiety i jej roli tylko w oparciu o perspektywę biologiczną, podkreśla, że biologia jest tylko jednym z elementów określających pozycję kobiety (obok ekonomii, psychologii, socjologii i filozofii) w kulturze.
Jedna z tez książki głosi, że kobieta jest innym mężczyzny, negatywem, elementem, w oparciu o wykluczenie którego mężczyna konstruuje swoją tożsamość. Druga płeć (tom II) zawiera postulat emancypacji, wzywa do upodmiotowienia kobiet i „braterstwa“ (sic!) s. 782 z mężczyznami. Stosunek braterstwa zaistnieć może między braćmi – kobiety, aby móc w nim partycypować musiałyby stać jak mężczyźni (mężczyznami), czy możliwe jest zatem powołanie podmiotu kobiecego w oparciu o filozofię de Beauvoir?
pytania do dyskusji:
1. Z jakiej pozycji pisze de Beauvoir (męskiej, postulowanego podmiotu kobiecego?) i czyje interesy reprezentuje?
2. Czy wizja uprzedmiotowienia kobiecego ciała prezentowana przez de Beauvoir niesie ze sobą potencjał emancypacyjny? (Podpowiada strategie politycznego działania?)
3. Na ile obecnie aktualna jest sytuacja kobiecego ciała (kobiety) opisana przez de Beauvoir? (np. w naukach społecznych, polityce socjalnej, wyobrażeniach i tekstach popkultury)
4. Czy obecnie tożsamość mężczyzny również konstruuje się w oparciu o wykluczenie/zaprzeczenie kobiecości? (obraz kobiety i wzory zachowań przypisanych do konkretnych płci w podręcznikach szkolnych, zabawki, (nie)obecność kobiet w polityce i debacie publicznej)
Kobieta/Kobiety?
E. Spelman, Kobieta: jedna i wiele, przeł. M. Elas, Biblioteka on-line Think Tanku Feministycznego, (E. Spelman, Inessential Woman: Problems of Exclusion in Feminist Thought, London: The Women’s Press, 1988, pp. 138-139, 140, 158-159)
Krótki fragment artykułu E. Spelman (będącego po części komentarzem do tekstu czarnoskórej amerykańskiej feministki A. Davis, która pisała o wykluczaniu kobiet kolorowych, głownie Murzynek w ruchu kobiecym podkreślając różnicę rasy, która jej zdaniem silniej niż róznica płci determinuje różnice między kobietami i mężczyznami, jak również między samymi feministkami) ponawia ważkie pytanie o istnienie „esencji kobiecości“ właściwej wszystkim kobietom (bez względu na ich rasę, wiek i doświadczenia) pokazuje, jak esencjalizm był używany przez białe, amerykańskie feministki klas wyższej i średniej w walce o równouprawnienie, jak uprzywilejowane (ze względu na pochodzenie etniczne i wynikającą z niego pozycję w strukturze społecznej) kobiety instrumentalnie posługiwały się kategorią „kobiety“ uzurpując sobie prawo do reprezentowania interesów wszystkich kobiet, gdy w rzeczywistości występowały o polepszenie wyłącznie własnej sytuacji. Spelman (w końcowym akapicie) przestrzega przed pułapką uniwersalizmu ufundowanego na założeniu o istnieniu „esencji kobiecości“, pułapką wykluczenia głosów i historii kobiet, które nie mieszczą się w uniwersalnym paradygmacie.
pytania do dyskusji:
1. Czy istnieje kategoria opisująca sytuację wszystkich kobiet (wspólna dla wszystkich kobiet)? (kategoria ucisku, doświadczania ciała przez kobiety?)
2. Na ile esencjalizm obecnie może być przydatny w politycznym działaniu, walce o równouprawnienie?
3. Czy istnieją kobiety wykluczane przez polski ruch feministyczny, a jeśli tak, to jakie są to grupy (ze względu na jakie cechy interesy tych kobiet nie są reprezentowane)